HARM 2008-1
Verkorte stukkies uut de boeken van L. Jonker (1873-1946), eertieds banketbakker an de Vaort, deels opnij verteld.
Frerik löp weg
Frerik was deur-elopen, al mar rechtuut-rechtan, aover heideveld, langes bouw- en deur gruunland, ’t kun niet schelen waor, mar hij wol weg, weg, weg! Hi’j was hier wel kundig. As jonge had hi’j hier veule rond-ezwörven mit zien kammeraoden, mar hi’j had d’r now de kop niet bij, en daor stund hi’j iniens veur de Riest. Toen mus hi’j even denken: links of rechts? ’t Was hum alles alliens en besluteloos gunk hi’j an de walkaante zitten. “Da’k now toch zo dwars ezeten mutte worden”, dacht hi’j, want veur humzölfs was hi’j d’r vaste van aovertuugd, det hi’j ’t goeie veur had mit ’t bedrief. ’t Was zo jao niks en dat zien vader dat now niet zien wol…. Hij kreeg dorst en mit de haanden sköpte hi’j wat water uut de Riest. Had hi’j now ok mar wat um te eten, de mage begunde te jokken. Aanders had hi’j um disse tied ’t brood al achter de knopen en now niks. Gien geld in de buse, mar daor had hij hier toch niks an. Hier was niks te koop, zölfs gien knolleveld in de buurte… Wat now? Naor huus gaon? Det nooit! Dan had hij alles verleuren, dan verzeup hij hum nog liever hier. Dan had zien vader zien verdiende loon, mar o, o, wat zul zien moeder een verdriet hebben…. Hi’j verzette hum, wol d’r niet meer an denken, stund op en gunk langs de Riest op de straotweg an. Tegen dat hi’j daor was, zul ’t al schemerig worden. Hi’j zul wel zien of hij argens onderdak vienden kun, in een heuibarg of zo. ’t Was nog niet zo duuster as hi’j ehaopt had toen hi’j op de straotweg an kwamp en daor de brugge aover gunk, al varder van huus of. Iniens skruk hi’j op: ”Heej Frerik, waor mut dat op an?” reup d’r iene, die op zied van ’t huus stund. Daor had hi’j niet an edacht. Hier woonde Willem van Jan van De Lindenhof, daor hi’j nog een maond of wat glieke mit ediend had. Die was iene lichting older. Willem herhaalde zien vraoge: “Waor mu’j hen?’ “Nargens hen, ik hebbe ’t mit mien vader an de stok ehad. Ik gao weg. Ik zalle wel zien, da’k argens een stee viene. ‘k Hebbe gelukkig een paar goeie handen an ’t lief. De olde boer van De Lindenhof kwamp van achteren kuieren, zag zien zeune an de weg staon praoten en leup ok naor veuren. “Zo”, begunde hi’j tegen zien zeune, “he’j kundig volk an-etröffen?” “Ja, dat is Frerik van Harm Stok. Wi’j hebt nog glieke ediend en mit de meneuvels waren wi’j bi’j menare. “Zo, en waor zal ’t now nog hen op de late aovend”, vreug hij Frerik. “Nargens hen”, kreeg de olde, net as Willem, te heuren. Willem nam ’t van hum aover en zee dat hi’j ’t mit zien vader in ’t wiere had. “Zo, zo”. zee de olde baos, “en now d’r van deur?” Frerik wol ’t vertellen, hoe ’t egaone was, mar de boer vund: “Ja, mar hier niet, komt dan mar mit in huus, ’t wordt mi’j hier te kold.”
Frerik döt zien verhaal
’t Was een klein vertrek, daor ze Frerik in leuten. “Gaot eerst mar ies zitten en vertelt oens ies, wat d’r is.” ’t Gunk eerst niet zo vlot, mar gaondeweg wordden ’t beter. Frerik zee, dat hi’j mit een kammeraod uut dienst mit was ewest naor Grunnegerland. Hi’j vertelde van de mooie boerderi’jen en landeri’jen daor en toen hoe ’t bij heur thuus was, van de eerappels in ’t roet en de ruzie die ze daorumme ekregen hadden. Mien vader wil niet heuren praoten aover kuunstmes. Hi’j wet d’r niks van en wil ’t ok niet preberen. En ik wille niet langer warken en vroeten, a’j van teveuren al weet, da’j d’r niks mit veuruut gaot”, besleut Frerik. Toen namp de olde boer ’t woord. “Zo, zo, en now wo’j d’r van deur… Een stee zuuken wo’j warken kunt, zo-as ie deinkt dat ’t goed is. Mar zuk soort steén bint d’r niet veule; twee mensen denkt niet in alles alliens en dan mut iene van de twee toegeven en hum d’r bij neerleggen, of doen zoas ie now doet: gaon lopen. Wie van oenbeiden now ’t mieste skuld hef, is nog töt daor an toe, mar oen vader hef allennig de skuld niet. Kiek ies, a’j de mensen d’r aover heurt, hef kuunstmes niet alles veur. De tied mut nog uutwiezen of ’t spreekwoord: “Rieke olders – arme kienders” opgiet aover de kuunstmes. As ’t wél zo is, dan stiet ’t oen vader te priezen, dat hi’j niet rieke wil worden, um zien kienders een uutgemargelde boerderi’je nao te laoten. As ’t niet zo is, zul ’t goed wezen um ’t te preberen, mar a’j gien grond aover hebt um proeven te nemen, dan wordt ’t kwaod. Kiek, wi’j gebruukt kuunstmes op een schraol stuk grond, waor niet veule an verleuren is, as ’t niet wil. As ie now ok zuks kunnen doen, dan wa’j klaor. Ik miene da’j nog een stukkien heideveld hebt liggen, daor a’j allennig mar wat törf uut graaft. Kiek, a’j now ies mit oen vader d’r aover preuten, um daor een proeve te nemen, zul hi’j dat niet lién willen?”
Frerik hef goed eluusterd
Frerik had goed eluusterd, toen de olde an ’t woord was. Ja, dat was now van de aandere kante bekeken en dat van dat stuk heidegrond, jonge, det lachtte hum wel toe. As hij daor ies wat goeds van maken kun… Mar voort daornao scheuf hij det ok weer van hum of. ’t Was te late. Ze kunden daor now samen niet meer aover praoten, nao alles wat d’r veur-evallen was. De olde boer van De Lindenhof begreep ok wel, det ’t niet zo makkelijk zul wezen en wol d’r ies even over prakkezeren. “He’j al brood ehad?”, vreug hi’j an Frerik. “Nee”, zee Frerik, die onder ’t praoten zien honger en dorst vergeten had, mar now had hi’j toch wel veule zin. “Zo, zo” zee de olde, “dan wördt ’t now toch wel neüg tied.” Op zien stoel dreide hij hum half umme en reup naor de keuken: “Maak ies gauw een brökkien klaor en he’j ok nog wat koffie?” Frerik had wel trek, mar hi’j kun ’t haoste niet deur de keel kriegen, hij was te veule verward in ’t heufd. Ze leuten hum de tied; d’r wordden niet epraot. Toen begunde de boer: “Kiek, ik hebbe d’r zo aover edacht: Ik musse mar ies mit oen vader praoten. Mar ’t aovend niet meer, ’t is now beddegaonstied. Ie blieft hier mar slaopen, wi’j hebt nog wel een bedde aover en dan gao ‘k morgenvrog mit oe mit naor hum toe.” Frerik wachtte even mit ’t antwoord; de olde kun ’t mooi stellen, mar ’t was hum eigelijk wel wat te kort deur de bochte; now al weer op huus an? Hij mus now weten wat hij wol…. Hij naamp ’t anbod an, mar… niet in bedde. As hij hier bleef, dan in ’t heui. De olde boer kun praoten wat hi’j wol, mar Frerik bleef op zien stuk staon en … kreeg zien zin.
Eerst slaopen in ’t heui en … dan op huus an
De boer stund op, naamp löcht mit en wees Frerik de weg naor zien slaopstee. Vaderlijk lee hij daor zien haand op Frerik zien skolder en zee hum: “Eert oen vader en oen moeder jonge, dat he’j zeker wel eleerd en deinkt d’r umme dat d’r niet bij stiet: temiensten as ze ’t oe altied naor de zin doet. Ik haope, da’j goed slaopt.”
Kort daornao was ’t stille op De Lindenhof, mar wie d’r sleup, Frerik niet. Hi’j lag te prakkezeren en te prakkezeren en zonder dat hij ’t wus, naamp de neture heur rechten en zo dutte hi’j in. ’t Was mar een hazeslaopien. Hi’j was al weer een poze wakker, toen de olde boer op de dele kwaamp en hum reup. Nao een handvol water um ’t gezichte en een bakkien opgewarmde koffie, was hij klaor en spanden ze an. ’t Begunde in ’t oosten al wat te löchten en ’t beloofde een mooie dag te worden. Veur de zunne baoven de kimme was, reden ze bij Harm de dam al op en veur de wagen bij de baanderdeure stille heuld, kwamp Grietien d’r al uut. “Frerik”, reup ze en ze steuk de narms naor hum uut. Toen zag ze pas dat hij niet allennig was. “Koompt d’r toch gauw in,” neugde ze in heur bliedskop. “0, wat bin ik bliede da’j hum weerumme ebracht hebt,” zee ze tegen de olde boer mit dat ze hum de hand gaf um hum te bedanken. “Zo, zo, ja dat ha’k wel edacht, mar is de baos d’r ok?” , vreug hij. Ja, Harm was d’r wel, mar as iene, die wat op zien geweten hef, leup hij, in plaatse van naor buten, de keuken in en zette zwiegend een stoel an de taofel. Hiel in ’t kort vertelde de boer van De Lindenhof, wat ze de veurige aovend bepraot hadden en waorumme of hij mit-ekomen was. “Want kiek”, zee hij, ’t lik mij toe, det beiden skuld hebt. Hi’j mut zien vader onderdaonig wezen en hum eren, mar .. de vader mut hum die ere wel weerdig maken. ’t Was niet slecht van oen zeune, dat hi’j ok prefiet wil trekken van de neie wetenskop, temiensten, dat hij dat preberen wil. Laot hum zien gaank mar ies gaon op een stuk onklaore grond, daor ku’j niks mit verspeulen en wel wat mit winnen. Wi’j koompt al wat op jaoren Harm, wi’j mut een stappien trugge doen en de jongeren mut leren veurop te gaon. Kiek, dat wok oe zeggen en daorumme zee ik tegen Frerik: Ik gao mit oe mit.” Harm had d’r niet veule op te zeggen. Hi’j gaf hum gliek en zee, det hi’j gister in drift verkeerd edaone had. Frerik mus d’r bi’j komen en al gunk ’t niet helemaole zo-as bi’j “de verleuren zeune”, hi’j steuk zien vader de hand toe en zee det ’t hum speet en det ’t niet weer gebeuren zul. Harm bekende ok, dat hi’j in drift ehandeld had en det hi’j hum daor later wel veur wachten zul. Grietien was toch zo bliede, toen ze vader en zeune zo zag staon. Mit beide handen drukte zi’j de boer de hand en bedankte nog ies weer veur wat hi’j edaone had. Ze wol nog gauw een bakkien verse koffie zetten, mar de olde man wol niks gebruken. De groetenisse nog ies van weerskaanten en de boer van ”De Lindenhof” gunk ziens weegs. ’t Gevuul dat hi’j vader en zeune weer töt menare had ebracht en verzuund, det was veur hum daank genogt; wat hi’j edaone had was toch niks gien bezunders.
Bertus Drent