Verkorte stukkies uut de boeken van L. Jonker (1873‑1948), eertieds banketbakker an de Vaort, deels opni’j verteld.
Ni’j jonk leven
De winter mit sni’j en ies, waor ’t jonge volk van geneuten had op de onderelopen Riestlanden, was weer veurbi’j. Frerik, die ok goed skeuvelsrönnen kun, was d’r niet op‑ewest. Hi’j was now etrouwd en al had Stientien hum ezegd: “Gaot now ok mar ies naor ’t ies”, hi’j deu ’t niet. Hi’j wus wel, dat zi’j d’r ok zo gek op was, mar ’t was veur heur beter, dat zi’j ’t niet deu en daorumme wol hi’j ’t now ok niet.
Toe tegen de meitied de veugelties heur nössies klaor maakten, lêe Stientien de leste haand an een nössien, dat zi’j, net as de veugelties, klaor emaakt had veur ni’j jonk leven. En mei was nog niet verstreken, toe lag daor een fikse jonge zeune in!
Wat waren ze gelukkig: Stientien en Frerik, mar Harm niet minder. Dat was now verduld echt een kleine Harm Stok. Dat had hi’j wel ehaopt, mar eigelijk niet verwacht. De kleine van Diene was gien Harm eworden, want ’t was gebrukelijk dat de eerste zeune hiette naor de vader van de man: dus Jan Dörks. Harm was wel al ies eerder benuumd, deur een jonge van zien breur, de skoelmeister, mar die nuumden ze Herman, dat was niet echt. Mar dit, o keerl, wat was hi’j d’r gloepens bliede mit! De eerste loop ’s morgens was naor de wiege. Een poossien bleef hi’j naor ’t slaopende keêrltien kieken. Wat een riekdom, zo’n blaokend gezond kiend! En dan nog wel naor hum enuumd: Harm Stok! Hi’j leup daornao naor Stientien, die hum mit een vargenuugd gezichte vertelde dat hi’j zien eerste maoltien al op had!
De buurvrouw, die bi’j de geboorte hulpe had verliend, bleef de eerste dagen nog wat veur moeder en kiend zorgen. Harm wol mar wat bi’j huus blieven: ze muchten hum ies neudig wezen, mar dat was skienbaor niet ’t geval, daorumme zöcht hij mar een pisbosskoppien, ies kieken of ze hum atmit neudig waren en stund weer bi” j de wiege. Nao ’t koffiedrinken gunk Frerik niet weer naor ’t laand. Hi’j en Geu en de veldwachter mussen naor ’t Gemientehuus en vandaor even bi’j de kastelein an. Hi’j was nogal wat praoterig toen hi’j weer thuus kwaamp. Hi’j was zuks op de veurmiddag niet ewend….
Drokker in huus
’t Was drokker, mar ok levendiger eworden in huus. D’r kwaamp weer meer anloop. Harm gunk ’s Zundegsmorgens ok weer geregeld naor de karke. Of het allennig um de preke was? Och, hi’j tröf daor ok goeie bekenden: de mulder, die ’t vrogger veulal an de vrouwe aover‑elaoten had, was d’r now ok, zundag an zundag en Jan Botter mit de vrouwe en ’t gebeurde vake dat Harm mit d’ iene of d’ aander mit gunk koffiedrinken. Mar niet zo laank, want dan wol hi’j al gauw weer naor zien kleine Harm. Het duurde grootvader wel wat laank, mar de tied kwaamp, dat hi’j hum al ies even op de knie had; later dat ze al ies prebeerden um hum te laoten staon en toe hi’j veur de eerste keer jaorig was, bracht grootva hum een paar spiksplinternijje klompies mit van de mark. Kleine Harm gruuide fiks, kun ’t volgend jaor al lopen as een kiefte en praoten as een pappegaaie! Allennig de “r” kun hi’j niet zeggen. ’t Was altied “gootvade” en “moede”. Harm was d’r vake mit gaanks um hum die letter ok te leren. En as dat pientere keêrltien dan, veurdat hi’j hen slaopen mus, nog even bi’j grootvader op de knie zat, deut die nog een spellegien mit hum:
Gaot naor de mark,
Koopt een koe,
Kalfien toe,
Kiele, kiele, kiele à..
waorbi’j ’t kleine keêrltien bi’j de eerste regels een klappien op ’t haandtien kreeg, zo‑as de biestekopers op de mark deuden en mit de leste regel kielde grootvader d’r op. “Now ieë” en grootva heuld de hand op.
“Gaot nao de mak”, “Nee, nee, dat is niet goed: Gaot naor de marrrk”. Toe deu de kleine Harm hiel goed zien beste, mar ’t leek nog ’t mieste op: “Gaot nao de magggk”. Stientien kwaamp d’r bi’j, um hum naor bedde te brengen. “Hi’j zal ’t mittertied wel leren, va, weest daor mar niet bange veur”. “Ja”, zee Grootvader, “praoten leert ze gauwer as zwiegen op zien tied!”
“Ak gezond magge blieven”
Nao de haarfst, mit kolde wienden en dikke regenbujjen, was een winter evolgd die ’t niet veule beter maakte. Die niet mus, vertoonde hum weinig buten. Grote en kleine Harm waren miest in de keuken en tussenbeiden ok wel op de dele, waor de warme stallocht van de koenen en ’t dreuge heui, onder het rieten dak, ok alle kolde buten sleuten.
’t Praotvolk, dat of‑en‑toe an kwaamp lopen, was esteuken in een dikke jasse, mit een warme wollen dasse um de hals en, as ’t kun, de pette aover de oren. Zo kwaamp de mulder ok een aovend praoten. Hi’j had Harm zundegs een maol of wat emist in de karke en wol ies kieken, of d’r wat an mekeerde. Now nee, gelukkig niet. Harm was sprinklevend, mar ’t weer had hum terugge‑eholden. “Vader krig de skoenen zo nat en as hi’j dan een poze zit, de voeten kold”, vertelde Stientien, “daorumme hew ’t hum of‑eraone”. De mulder lachte d’r umme. “Ie doet net of oen vader al een olde keêrl is. En as hi’j kolde voeten hef, kan hi’j jao een staove nemen”. “Welja”, zee Harm d’r aoverhen, “ie hebt goed praoten, veureerst nog zo’n jongkeêrl as ie bint en dan vlak bi’j de karke”.
Daor ha’j ’t geplaog gaonde. Ze wollen netuurlijk allemaole weten, welle van die beiden ’t oldste was.
“An oen grieze haor te zien, win ie het”, zee Frerik, waorop de mulder weer leut weten dat zien grieze heufd wat verkleurd was deur ’t stoeven van ’t maal in de meule. Al praotend wordden ze gewaar, dat de mulder en Harm zowat even old waren, mar dat de mulder ’t toch nog wun. De aovend verleup onder gezellig gepraot en was um‑evleugen. Bi’j ’t weggaon leup Harm mit de mulder naor de dele. Ze bleven daor nog een poosien praoten en Harm beloofde, as ’t weer wat knapper was, ies an te komen, “ak gezond magge blieven”. Dat leste was d’r as gewoonte achteran ekomen. Een mense kun nooit weten, wat hum baoven ’t heufd hunk en much hum niet verheffen as‑of hi’j dat zölf in de haand had..
Hi’j riwwerde toe hi’j weer in de warme keuken kwaamp: “Hè jong, ’t is hier beter as achter”. Stientien vund dat hi’j dat ok niet had mutten doen, zo van de warme kachel en zunder wat an te trekken…
’t Giet niet goed met Harm
Grootvader was de aandere morgen niet zo speuls mit kleine Harm as aanders. Hi’j hoestte en was kolderig. En toe hi’j mit ’t broodeten niks gien zin had, reud Frerik hum an, dat hi’j mar onder de wol mus. Stientien bracht hum een warme kruke en deut al heur beste um ’t vader zo goed meugelijk naor de zin te maken. Mar alle goeie bedoelingen heulpen niet. Harm was onrustig en an kleine Harm, die op de stoel klumde en mit grootvader wat praoten en speulen wol, skunk hi’j niet veule andacht. Dat ontgunk Stientien niet en ze besleut dat de dokter mar ies komen mus. De dokter onderzöcht hum, vuulde de polse, bekeek de tonge en praotte daornao nog even mit Frerik en Stientien, die toe een aarnstig gezichte trökken. Draankies en warme kruken brachten niet de gewenste verbetering. De domeneer kwamp ies langs, mar tröf hum zo sloerig an, dat hi’j niet veule mit hum praoten kun, wat hum arg speet. Hi’j had nog zoveul goeie dingen willen zeggen…
Ok de mulder kwamp ies kieken, mar had niet veule praoties. Hi’j prebeerde Harm nog wat troost in te spreken. Diene en Albert waren d’r ok al ewest, mar zi’j was zo uut stuur en haoste niet weer töt bedaren te brengen en Albert kun niet wat zeggen, toe hi’j bi’j zien vader veur ’t bedde stund. Hi’j sloekte mar wat. Ze zulden allebeiden nog ies gauw weer komen.
De leste rustplaatse
En toe ze d’r weer waren, zagen ze heur vader zoveule minder as een poosien elene. Hi’j keek haoste niet meer op. Mit menare stunden ze veur ’t bedde, Diene en Albert, Stientien en Frerik, die kleine Harm op de narm had. “Lig ie wel goed vader?”, vreug Diene en Stientien, die uut zenewachtigheid ok wat vraogen wol, leut d’r op volgen: “Wil ie nog een beetien drinken?” Mar op ’t iene en ’t aander kwaamp niks as een kleine beweging mit ’t heufd, dat “ja” en “nee” beduudde.
Nao een maol of wat wat zwaorder aosem ehaald te hebben, zee Harm mit muuite: “Kienders ….now ga’k gauw van oe hen. Weest altied goed veur menare en doet gien dingen dao’j later berouw van mut hebben, want het slimste berouw kan bedreven kwaod niet meer ongedaon maken.” En tegen kleine Harm: “Dag, mien lieve jongchien.”
Vermuuid van ’t praoten sleut hi’j de ogen, de kienders elk an heur eigen gedachten aoverlaotend. Diene dacht an heur kiendertied en skokte van ’t snukken, Frerik an ’t ongenugen mit zien vader aover de kuunstmes en traonen van berouw leut hi’j de vrijje loop. Albert en Stientien kreten zachies mit trillende lippen en van de weerummestuit kleine Harm ok.
“Ssst, …. vader zeg weer wat” en ’t was mitiene stille. Ze luusterden gespannen en heurden nog: “…..en a’j mi’j naor mien leste rustplaatse brengt ….., och, legt mi’j dan dichte bi’j oen moeder neer……………”
Bertus Drent