Verkorte stukkies uut de boeken van L. Jonker (1873-1948), eertieds banketbakker an de Vaort, deels opni’j verteld.
Vader en zeune.
Iederiene was weer drok mit zien eigen bezigheden. Harm mit Hilbert en Diene in de rogge op ’t land, Grietien maakte een lekker prakkien klaor veur Frerik, die now van zien verlof geneut en hum onderwiel ies wat gunk vertrêên. Hi’j zag ’t al: ’t Was alles nog bi’j ’t olde op de dele en in de hof net zo. Och ja, dat kun hi’j ok wel begriepen, alles nog net zo asdat hi’j ’t van kiends-of al ekend had, net as-of der niks gien nijs op de wereld was; ok in ’t boerenbedrief niet. Toch had hi’j daor hiele andere dingen aover eheurd van een kammeraod, ok een boerenzeune. Mar zien va wol daor niet an, dat wus hi’j zo wel. Toen hi’j, mit de handen in de buse, daor nog wat over stund te prakkezeren, reup zien moe, dat ze ’t eten klaor had. Hi’j leut zich gien tweemaol neugen. ’t Smeuk hum merakels lekker.
’s Aovends, toen ’t wark gedaon was, gunk ’t praoten beter. De buren en Frerik zien kammeraoden kwamen ies heuren hoe ’t hum in dienst beveul. Toen kwamen de saldaotenverhalen in geuren en kleuren lös. De tied vleug umme, tiedens ’t drinken van de koffie en ’t dampen van de manluu. ’t Wördden zo mar beddegaonstied en ’t volkien gunk weer op huus an. De brijpot kwam van de heerd op de taofel en de borden wördden vol-eskööpt. Mit een volle mage en een goeie nachtrust deuden ze weer krachten op veur de volgende warkdag. Harm deu ’t lucht uut en alles was in rust.
“Wat wo’j veur goed antrekken?”, vreug Grietien de andere morgen an Frerik, toe ze mit een kommegien koffie bi’j hum veur bedde stund. Hi’j rekte hum nog ies fiks uut en gaapte asof hi’j nog een hiele nacht te goe had. “Now, ik hebbe een blauwe warkbroek bi’j mi’j; die za’k wel andoen”. “Zo”, dacht Grietien, “Hi’j wil an ’t wark” – en daor was ze best mit in-eneumen.
Toe hi’j klaor was kuierde hi’j, mit de handen in de buse, de dele ies over en bleef bi’j de peerdestal staon: “Zo vossien, ken ie mi’j nog?”. Frerik klopte hum op de hals en ’t gehinnik van ’t peerd gaf hum te verstaon, det hi’j zien jonge baos nog wel kende. “Mut hi’j niet naor ’t laand?”, reup hi’j tegen zien moeder en zi’j weer terugge: “Ik wete ’t niet. ” Frerik haalde de vos uut de stal, namp hum bi’j ’t halster, en trök hum mit naor buten. Zien va zag hum ankomen en beduudde hum, dat hi’j in de kamp bi’j ’t jonge vee mus.
Daornao gunk Frerik naor zien volk op ’t land an. In plaatse van an te pakken, plaogde hi’j Diene mit: “Jonge, jonge, wat bin ie een fikse meid; ie bint een dikke boer weerd heur”. Diene was niet op heur bekkien evallen en gaf hum terugge: “Ja, ik verdiene ok meer as zeuven stuvers in de weke en de kost, zo-as ieë”. Harm keek wat stroef. “Dat zo’n jonge now niet mit anpakt”, dacht hi’j, mar hum bestellen wol hi’j niet. Dat mus hi’j zölf mar weten. Mar tegenvallen deu ’t hum zeker.
’s Aovends tegen Grietien, was hi’j d’r niks aover te spreken: “Die jonge wordt glad bedörven in dienst. Warken? How mar! Grietien vergoelijkte ’t nog wat. Die jonge had jao nooit anders edaone as warken, now much hi’j toch ok wel ies wat vrijigheid hebben. Ze waren ’t lange niet iens mit mekare en ’t was mar goed dat de tied van ’t verlof gauw umme was en Frerik op een goeie dag in zien saldaotenpakkien ofskeid namp, um weer naor zien garnizoensplaatse of te reizen.
Ze waren weer mit eigen volk. Eerst was ’t wat stille, mar ’t leven gunk al gauw weer zien gewone gaank: Warken, eten, slaopen. ’t Was altied deur ’t zölfde, totdat de oogst binnen was.
Toe Frerik ’s winters nog ies weer een dag of wat naor huus kwaamp, was de slacht net veurbi’j. Hi’j veul mit de neuze in ’t vet: bloedworst en leverworst wisselden menare of en ’s middags snart van de poten en oren, allemaole goeie kost, daor ze hum gien kwaoie dienst mit deûden!
De volgende zomer schreef Frerik, dat hi’j groot verlof kreeg, mar eerst een dag of wat mit zien dienstkammeraod, ok een boerenzeune, naor Grunnegerlaand zul gaon. ’t Was veur Frerik wat nijs, toen hi’j daor die grote boerderi’jen zag. Tjonge, jonge, wat zag ’t er daor anders uut as bi’j heur! Wat ’n grote huzen! En ’t laand, daor keek hi’j zien ogen op uut. Alles slicht en recht, gien struken of bomen beletten ’t uutzicht aover wied uutgestrekte landeri’jen, waor een verbouw opstund, zo aj dat nargens zagen.
De dagen die Frerik daor deurbracht mit ’t gaon langs de akkers mit rogge, die zo goed as riepe was, en ’t bekieken van de aandere bouw, ok al net zo mooi: ’t Was veur hum een belevenis. Hi’j had d’r skik van, mar as hi’j ’s aovends allennig was, dan was hi’j bedroefd. Waorumme kun det now bi’j zien volk ok niet net zo?
Hi’j begunde luchtkastielen te bouwen. Hi’j had now zoveule eziene en eheurd van ’t gebruuk van kunstmes, dat wol hi’j ok preberen. Nao een paar dagen namp Frerik ofskeid, bedankte veur alles dat ze hum hadden laoten zien en haopte dat Paiter later ok ies bi’j hum zul komen.
’t Was dezölfde Frerik niet meer, die ze now in huus en op ’t land weerkregen. Toen nog zo’n jonge, die’j bestellen kunden en al gunk ’t wel ies wat lummelig, hi’j deu ’t, now iene die mitpreut en zien miening zee. Dat was Harm niet ewend en ’t stund hum ok niet al te best an. Grietien markte dat wel, mar wat zul ze d’r van zeggen? ’t Was naar, ’t had toch zo anders ekund. Ze dacht d’r iedere keer an, as ze die twee, die heur toch zo nao stunden, zo stroef mit menare umme zag gaon. Ze leed d’r onder en dreug ’t zwiegend.
Frerik en Hilbert kunden een neie kaamp mit eerpels anpakken; de vroggen waren d’r al uut en veur allerheilgen muzzen de lesten ok in de skure wezen. Op de plekke waor ze wezen muzzen, zette Frerik de krulewagen neer, leup mit de haanden in de buse veur naor ’t land, um de kaamp ies te bekieken. Of-estörven eerpelrangen, melle en nachtschade en ander spul deur menare egruuid, maakten iene dichte roegte, waor a’j gien eerpelstamme kunden zien, of waor a’j de vorke in muzzen stikken. Hi’j dacht d’r niet laank aover nao, mar stapte as iene, die niet best te spreken is, weer op huus an en kwaamp even later mit de zende op de skolder weer terugge. Hilbert was al een beetien an ’t morrelen mit de vorke, mar maakte d’r niet veule van. “Gaot ies weg”, zee Frerik kort en sleug de zende mit wilde slagen deur rangen en roet en maakte zo een plekke kaal, waor de grond weer te zien was.
’t Was al een ende op de middag, toe Harm ok naor achteren kwaamp. “Wat he’j now edaone?”. “Now, eerst een stuk skone emaakt, ie kunt jao gien eerpelstamme meer zien, zo’n roet as d’r stiet”. “Ie bint nog niet arg op eskeuten vandage”, zee Harm d’r op, asof hi’j de anmarking van Frerik niet eheurd had. “Niet op-eskeuten”, en toen harder: “Niet op-eskeuten!! Zie ie dan mar o’j ’t gauwer kunt!!” “Ik verekke ’t, doe ’t zölf!!”
Harm wus niet wat hi’j heurde. Hi’j wördden wit van kwaoigheid, greep de vorke van de grond, leup op Frerik an en reup net zo weer terugge: “Wat wol ie? Ik zal oe leren wie hier de baos is!!” Frerik wachtte hum niet of en wat hi’j veur een ander nooit edaone zul hebben, hi’j gunk op de loop, umdat hi’j mit zien vader niet vechten wol. Hilbert stund te beven. Zul de boer now op hum ofkomen? Mar nee, Harm gooide de vorke neer en leup naor huus.
Grietien skruk, toe ze hum zag. Och, och, wat zul d’r now toch wezen. De traonen parsten heur uut de ogen en krietend vreug ze: “Wat is ter now toch?” Harm kun haoste niet praoten, ’t stokte hum veur de keel. “Hi’j is mi’j gaon lopen”, kwaamp d’r hakkelend uut. Zi’j vreug niet “Welle”, zi’j begreep ’t wel. En stille krietend zat ze op een stoel bi’j de taofel. ’t Was toch heur jonge en hi’j, heur man, zien vader. ’t Was bedroefd, dat ze ’t samen niet beter kunden rooien.
Bertus Drent