Verkorte stukkies uut de boeken van L. Jonker (1873-1946), eertieds banketbakker an de Vaort, deels opnij verteld.
Vree
’t Was vree tussen Harm en Frerik, mar daor ha’j ’t ok net mit ezegd. Ze preuten weinig mit menarte. Frerik warkte hard op ’t laand, op dezölfde meniere zo-as ’t alle jaoren egaone was, mar ’t stund hum niks an, dat mus toekem jaor beter an epakt worden: Gien wark – gien vrucht. Dat vund Harm ok wel. Hij prakkezeerde van alles uut, mar kwaamp d’r niet varder mit. Hi’j mus ’t d’r altied eerst mit Grietien aover hebben. Dan vuulde hij hum wat zekerder. ”Wat ducht oe d’r van, zul van die veurste uutgeveende grond nog wat te maken wezen?” begunde hi’j. “Gunst jonge, wat zu’k oe daor van zeggen. Lik ’t oe wat?” “Um oe de waorheid te zeggen, niet veule; ’t is zukke skraole heidegrond. Mar ik hadde edacht, laot Frerik mar ies preberen of hij daor wat van trechte maken kan. Mit kuunstmes kunt ze wonders doen, naor ze zegt; d’r is niks an te bedarven, ’t kan allennig wat kosten.”
Ze spreuken of, dat Harm d’r mit Frerik aover praoten zul en ’t völ in goeie eerde. Frerik wol ’t wel preberen, allend, as hij d’r mit ganks much gaon, zoas hi’j zölf wol. Now, dat was Harm goed: “Gaot oen gaank mar en a’j hulpe mut hebben, ie weet ’t: ikke mit Hilbert bint d’r ok nog!”
Paiter komt
As hi’j zo de tied had, leup Frerik ies achteruut naor dat skraole stuk grond en leut zien gedachten d’r over gaon, hoe of hi’j dat now anpakken mus. “Zu’k eerst de heide d’r ofbraanden, of zu’k ’t d’r ondermaken?” Dat was eerst al een vraoge, waor hi’j zo gien raod mit wus. Now mus hi’j Paiter, zien Grunneger kammeraod, mar ies vraogen. Mit Alderheilligen waren de eerpels d’r uut. Wat verkocht, wat op de dele en de aoverigen in ekoeld. Toen wörd d’r besleuten: Laot Paiter mar komen. ’t Was veur Harm en Grietien wel een hele stap, mar veur Frerik deuden ze ’t graag.
Now, ’t veul al gauw mit, toen Paiter d’r was. Een aorige jonge in ’t praoten, mar ze kunden hum haoste niet verstaon. Frerik wel, die preut gewoon mit hum, mar daor bleef ’t niet bi’j. Paiter had waarkgoed mit-ebracht en niet veur niks. Keerl, wat kun die warken! Hi’j had edacht, dat ’t hiele stuk heidegrond klaor mus, mar nee, Harm besleut: “Allennig ’t veurste, dat uut eveend is.” “Ok goud”, zee Paiter. ’t Begun was: Eerst de grond wat iegaal maken, dan de grauwe vene, die hier en daor an bonken over ’t laand lag, verdielen en verspreiden en dan daor van ’t hoge stuk weer wat nei zand over. ’t Peerd warkte drok mit; ’t leek of hij veur die beide jongkeerls niet onder wol doen en toe de ploeg de voren skeurde mus Paiter grote stappen nemen um de vos bij te holden. Tjonge, jonge, wat lag dat stuk d’r mooi bi’j, toe ’t klaor was. “Ie zullen ’t niet weer kennen, bi’j een weke elene”, was ’t oordeel van iederiene die ’t zag. Now most d’r maor kalk aover zaaien en d’r onder-eggen”, had Paiter ezegd, veur hi’j weer weg gunk en een paar weken later de kuunstmes, die bi’j had estuurd, dan kun ’t veureerst zo blieven liggen. Paiter had ok nog an eraone, as ’t zo wied was, in ’t veurjaor stalmest d’r op en chili en dan eerpels of haver d’r in. Frerik kun haoste niet zo lange wachten. As dit now goed gunk, later weer een stuk! Zo kunden ze de boerderi’je nog aordig vergroten.
Het Reestdal.
Harm en zien leugentien
En ’t gunk merakels. Alleman keek d’r van op, wat die Frerik uut de grond haalde. Toen een zettien later ’t laand van de bejaorde buren an de koop kwam, was d’r gien mense die veul belang had bi’j die verwaarloosde grond en zo wördden Harm veur een schappelijke pries de eigenaar. Grietien zul mit Frerik preberen um die boel op de meniere van Paiter weer vruchtbaar te maken en Harm naamp mit hulpe van Diene en ’t nijje knechien, dat veur Hilbert in de plaatse was ekomen, de rest veur zien rekening, op de olderwetse wieze.
’t Was Harm al gauw dudelijk, dat zien opbrengsten een stuk achterbleven bij de anpak van Frerik, mar hi’j wol dat niet toegeven! Toe Frerik op zekere dag naor de mark toe was en Harm op de dele de kuunstmeszakken zag staon, kun hi’j ’t niet laoten um daor stiekem een paar handen vol uut te halen en op een hoekien van zien eigen eerpel-gewas te gooien. Hi’j vuulde humzölf net een dief en gunk gauw naor de hof, as-of hi’j daor de hele morgen toe-eholden had. ’s Anderen daags, toe de zunne zien straolen over veld en akker geut en Frerik mit de knecht tegen etenstied weer hen veuren gungen, bekeken ze andachtig die hoek van ’t eerpellaand. Daor zit een ziekte in”, dacht Frerik bi’j humzölf, ‘t loof wordt zo dorre”. Later tegen de aovend stund hi’j d’r weer bi’j, trök een paar jonge blaadties of en toe zag hi’j meer: ’t Liekt wel verbraand”, meende hi’j, “ie zulden zeggen, dat d’r chili op ekomen is.” ’t Kun niet verborgen blieven, dat zag Harm ok wel in en mit een klein leugentien wol hi’j hum d’r uut redden. “Mit ’t verzetten van een zak kuunstmes lestdaags, veul d’r een pongeltien op de grond en wat kuunstmes d’r uut. Ik hebbe ’t op eveegd en hier mar op estrooid. Ik dachte dat ’t gien kwaod kun, mar ’t hef hier gien goed edaone.” “Ja, dat he’k ok al eziene,” zee Frerik, ”Dat is niet goed edaone, zu’j bedoelen, daor hef de mes gien skuld an”. “Nee, dat hef ze ok niet, mar ik dachte, ze bint wat achterlijk, ’t zul ducht mi’j wel goed wezen, as ze wat kregen.” “Zu’j d’r hier ok niet wat op willen gooien?”, vreug de vader now deemoedig an de zeune. “0 ja zeker, dat wi’k wel, as ’t d’r an toe is,” was ’t antwoord. “Now he’k ’t ewunnen,” gunk ’t deur Frerik zien heufd, Hi’j hef zo laank de kop d’r tegen ezet en now mut hi’j ’t verspeulen.”
De Reest bij Meppel.
Harm zien woorden valt verkeerd
Um zien underspit nog wat te redden, zee Harm. lachend: ”Mar dan mu’j ’t net zo goed doen, as veur oe-zölf!” ’t Was wat gekskerend bedoeld, mar Frerik begreep dat niet en skarp kwaamp d’r uut: “A’j mij niet vertrouwt, doe ’t dan zölf. Hi’j leup, zönder wat te zeggen, naor achter’n en leut zien vader daor hielemaol veraldereerd staon. ”Wat he’k now weer verkeerd ezegd?” ’t Reren stund hum naoder as ’t lachen. Harm gunk op huus an, naor Grietien. “Jonge, Harm, wat he’j toch, bi’j niet goed?” ”Och, jawel. D’r is niks gebeurd, mar hi’j is weer zo kwaod.” Zunder te vraogen, wie of “hi’j” was, begreep ze ’t wel. ’t Was weer wat mit Frerik en de angst veur ’t weglopen en die slimme nacht daornao, grepen heur an. Ze veul op een stoel neer en zat zachies te krieten. “Zeg toch ies, wat d’r gebeurd is.”Harm vertelde snukkend wat d’r ewest was en besleut: ”Ik begriepe niet, waorumme hi’j daor now zo kwaod umme kan wezen.”
Ze hadden allebeide een slaopeloze nacht ehad, mar de andere morgen, nao ’t koffiedrinken, reup Grietien Frerik even in de keuken: “Da’j toch zo dwars kunt wezen tegen oen vader; jongchien, jongchien, daor ku’j later nog zo’n berouw van hebben, as ’t misskien te late is.” Frerik had een kloete veur de keel, hi’j wus ’t gisteraovend al dat hi’j verkeerd had edaone. “Now”, zee Grietien, “gaot dan now naor hum toe en zegt ’t hum.” “Nee”, was ’t antwoord, ”doe ie ’t mar. Ik hebbe d’r now zo’n spiet van.” Grietien zöcht Harm gauw op, um ’t hum te vertellen, wat ze bepraot hadden. Harm was d’r bliede van. Bi’j naodenken, was ’t ok wel een raar zeggen, zoas hi’j edaone had, mar hoe mus hi’j daormit now bi’j Frerik ankomen? ’t Was hum een stien van ’t harte, dat Grietien ’t al eregeld had en daor ze allennig mit ’n beiden in de hof waren, pakte hi’j heur daorveur en zee: “Ie hint toch een baovenste beste!”. Grietien lachte gelukkig weer. Hè jong, zo was ’t toch weer veule beter. D’r wördden niet meer over epraot. Bi’j ’t an taofel gaon keken vader en zeune mekare even an. Een klein knikkien van Harm was genogt; ze wussen beiden dat ’t weer in orde was.
Zörgen um Grietien
’t Gunk goed op Harm zien boerderije. Mar ’t veul hum wel op, dat Grietien d’r atmit zo betrökken uutkeek en zo stille was. “Is d’r wat?”, vreug hi’j. “Och, wat za’k oe zeggen, ik binne zo muui”. “Dan mu’j Diene ’t eten mar klaor laoten maken”, vund hi’j. Hi’j kun hum zuks niet begriepen, zölf was hi”j ok wel ies muui ewest, mar dat gunk wel weer aover. Bi’j Grietien was dat niet zo; as ze deur de keuken leup, mus ze heur haoste an de taofel vaste holden.
Harm skruk arg, toen hi’j heur krietend bi’j de taofel zag zitten. ”Wat skeelt oe toch, mien kiend?”, vreug hi’j medeliedend. Hi’j kreeg gien antwoord en ’t krieten wördde slimmer. Toe begunde hi’j angstig te worden. Hi’j reup Diene van achtern en zönder tegen te praoten, leut Grietien heur uuttrekken en deur heur beiden naor bedde brengen. De dokter mus d’r bi’j komen. “Te lange deurelopen”, was ’t ienige wat hi’j d’r van zee. D’r kwaammen drankies van de dokter en goeie raod, ze mus melk drinken en, as ’t kun, een ei, veur verstarking en dan ’t mar ies anzien.
’t Gunk niet veuruut. ’t Was hiel stille in huus. De domeneer was ok al een paar maol ewest en an zien gezichte kunden ze wel zien, hoe hi’j d’r aover dachte; die kwamp zoveule bi’j zieken en wus d’r ok wel van. Harm zat stille bi’j zien vrouwe veur bedde. Of en toe zee ze wat, mar Harm kun heur daor haoste niks op weerumme zeggen. D’r zat hum een kloete veur de keel en hi’j kun hum haoste niet goed-holden. Hi’j leup weg, de dele aover en opzied van ’t heuivak stund hi’j te krieten as een kiend. Toe hi’j wat kalmer was gunk hi’j weer naor veuren; zachies deu hi’j de deure lös en leup op de kousen töt dichte veur ’t bedde. Hi’j lusterde skarp, mar heurde niks, ok gien aosem. “Grietien”, zee hi’j zachies, mar zi’j verreurde heur niet. Een rilling gunk hum aover ’t lief; wat hi’j dacht, wol hi’j niet geleuven, o nee, dát niet! Um de hoek van de deledeure reup hi’j mit gedempte stemme: “Diene, Diene” en toe hi’j heur heurde ankomen: “Roept Frerik ok en Albert, koomt toch ies gauw.” ’t Was mar even, toe stunden ze mit zien vieren veur ’t bedde. ’t Knechien mus nog gauw de dokter halen. Toe die d’r in kwaamp, gungen de anderen wat terugge. Hi’j, de man van de wetenskop, hoefde niet laank te aoverwegen en onumwunden zee hi’j zo-as ’t was: “Slaopend hen-egaone…”
Bertus Drent