Verkorte stukkies uut de boeken van L. Jonker (1873‑1948), eertieds banketbakker an de Vaort deels opni’j verteld.
Frerik saldaot
“Ja jong”, had de mulder ies tegen Frerik ezegd toen kleine Albert was geboren, “now kan ’t nog wel gebeuren, da’j ok nog ies soldaot mut worden. Now bij gien ienigst zeuntien meer”. “Hm”, zee Frerik, “dat kan mi’j niks verskelen”. Hij had d’r nog gien begrip van wat dat betiekende. Mar ’t kwamp now dichterbi’j en hij was d’r wel mit in zien skik, dat hi’j umtied ok hen lotten mus. Een mooie uutgaonsdag! Mit de veldwachter gungen de jonges zingend op stap naor Möppelt. Daor, in ’t gemientehuus, kregen ze ’t eerste van de dienst al te zien. D’r waren onder-offecieren en nog hogeren en veural die lesten keken zo streng, dat was nog hiel wat aanders as da’j de veldwachter veur oe hadden. De skoenen muzzen uut en iene veur iene stunden ze stief‑rechtop onder de maote en heurden hoe laank ze waren. Toen muzzen ze lotten, dat was ’t veurnaamste. Allemaole trökken ze een nummertien en gaven dat aover, um daornao te heuren, wat ze etrökken hadden. Frerik was niet mit van de eersten. Hi’j had al verskeiden gezichten zien veranderen, blieder of betrökken, mar hij zul hum goed holden. Zien beurte kwaamp en mit vaste hand pakte hi’j een nummertien en gaf ’t aover. ’t Leek hum langer te duren as bij de aanderen, veurdat hij ’t of heurde roepen. “Zes”. klunk een heldere stemme. “Saldaot”, dacht Frerik. “Een flinke dragonder”, zee iene van die hoge luu. Frerik keek hum an en haalde zien skolders mar ies op.
’t Was veurbi’j, ze stunden weer op straote. Toen kwamen de tongen lös. De iene had skik, dat hi’j vri’j was en de ander deu net of hij bliede was dat hi’j saldaot worden mus. De eersten mussen trakteren op heur geluk en de anderen… ja, ok mar net zo! Een paar slökkies waren al voldoende um d’r een kwaojongesachtige stemming in te brengen. De veldwachter drunk ok wel mit, mar wus maote te holden. Hi’j heuld zien volkien bi’j menare en zorgen d’r veur, dat ze veur duuster weer op weg waren op huus an. Onder luudruchtig gezang stapten ze fiks voort en naoderden ’t ende van de reize. Skoeljonges kwamen heur een endewegens al in de mute en an ’t hekke op de dam steuken jonge deerns as groetenisse de hand op, wat mit veule brevoer wördden beantwoord! Vaders, moeders en ’t hiele gezin stunden nijskierig an de weg, hoe ’t uut‑evallen was. Grietien, aanders niet zo, stund now veuran, striedend mit een angstig gevuul: Vrij elöt of saldaot? Ze vernaamp ’t al voort, toen ’t köppeltien bi’j huus was. Ze skruk d’r eerst van. Heur Frerik, zo lange weg… Harm zat d’r meer aover in, hoe hi’j ’t zonder Frerik redden zul. Ze muchten ’t dan samen niet altied iens wezen, mar as hi’j ’t an de rugge had, kun zien zeune hiel wat meer wark verzetten as Hilbert, de knecht. Toen ’t zovarre was dat Frerik weg mus, was ’t veur Grietien een zwaore dag. Ze had de kienders alle drie eem’ lief, mar Frerik, of ’t now kwaamp dat hi’j now zo laank en zo wied weg mus, mar ’t was net of hi’j een grotere plaatse in heur harte innaamp as de beide anderen, die bij heur bleven. Frerik soldaot. Harm zuchtte. Dat hum dat now net treffen mus; d’r waren aanderen die beter emist kunden worden en die niet weg hoefden. Harm prakkezeerde: Betaald volk d’r bi’j nemen, daor was de tied niet naor. Nee, dan mus Diene mar wat vaker mit naor ’t laand. Een dag of wat nao zien vertrek, bracht de post een brief van Frerik. Grietien beefde d’r van. “Amersfoort”. stund op de postzegel edrukt. Ze wus nog wel uut heur skoeljaoren, waor dat was. Een hiel ende weg en daor was heur jonge now. Mit bevende haand knipte ze mit de skere een smal randtien van ’t komfort of en zenewachtig frommelde ze de brief dr uut. Ze gunk dr mit naor ’t raam, um beter te kunnen zien en leesde:
Beste Vader en Moeder en kienders, Ik binne hier now al een dag of wat en ik hebbe ’t al eziene. Ik kanne ’t hier best uutholden. ’t Eten is hier wel goed, mar aanders as da’k ewend binne. Ie kriegt wel genogt en a’j niet genogt hebt, ku’j d’r bi’j kopen, a’j geld hebt. Van de dienst kan ‘k nog niet veule vertellen. Ik binne al ies de stad in ewest, mar daor wee’k nog gien weg. En meer wee’k veureerst niet te skrieven. De groetenisse van Frerik.
Hè jong, dat veul heur tegen. Ze had zo geern een hiele lange brief ehad. Ze zuchtte: “Wat skref zo’n jonge toch weinig…. Niks van de reize ‑ en of hi’j ’t saldaotenpakkien al an hef en wat ze daags doen mut”… Ze zul hum mar ies truggeskrieven en van alles vraogen, dan wördden ie temienste wat wiezer. Ze leup gauw naor ’t laand um Harm de brief te laoten lezen. “t Is niet veule”, waorskouwde ze hum al. Hij haalde de brief d’r uut en heuld die een endtien van hum of, um beter te kunnen kieken. Mit ’t heufd wat achteraover lezen hi’j ’t nijs. “‘Nee, dat is niet veule bezunders”. was ok zien gedachte.
’t Was stille in huus. Harm had ’t drok op zien meniere now hij d’r allend veur stund, mar hi’j had skik van Diene. Det jonk veul niet tegen; ’t was een hendig meidtien.
Grietien skreef heur brieven an Frerik en geregeld skreef die weer trugge mit verhalen, die mooier en langer waren as de eerste brief. Mar de leste keer was de mooiste: Hij zul aover niet al te lange tied een weke mit verlof komen! Det vunden ze allemaole mooi. Grietien veural; ze zul hum ies goed verwennen. Harm hoopte, dat hi’j d’r nog wat hulpe van zul hebben; Diene, dat hij ies mit heur kuieren wol in zien saldaotenpakkien en kleine Albert, det hij zien peerd mit zul brengen.
Eindelijk, nao een dag of wat, daor kwaamp een saldaot de dam op. Daor ha’j Frerik!
Grietien mit Harm, die al bi’jtieds van ’t laand ekomen was, Diene en ok kleine Albert leupen um’t hardste, wie ’t eerste buten zul wezen um hum te begroeten. Ze leuten ’t kleine Albert winnen. “Zo, kereltje”, was ’t eerste wat ze van hum heurden. Mitiene stund hij ok al veur zien moeder, vader en Diene en de vraogen waren niet van de locht. “Kom d’r toch ies gauw in”, zee Grietien, “Wat staow hier toch te praoten, ie zult wel honger hebben”. Ze zaten gauw um de taofel. Toen hi’j zien ogen even rond had laoten gaon, begun Frerik ’t gesprek: “Zo, hier is dus alles nog bij ’t olde”. “Of dacht ie daw alles ni’j ekocht zulden hebben?” zee zien moeder.
Harm vreug: “He’j ter goed van kost?” “O”, zee Frerik, “dat giet best, zat genogt”.
’t Wol niet arg vlotten mit ’t praoten, Harm wus niet beter as aover ’t wark te begunnen: “Wij bint in de rogge, mar ’t valt niet mit”. “O, niet”, was ’t antwoord en mitiene daorop: “He’j Hilbert altied nog?” Now, dat was ok een vraoge… “Welzeker jong en Diene hölpt ons ok fiks mit. Mar allee, ’t mut weer wezen” en Harm gunk weer rap an ’t wark, Diene d’r achteran. Frerik bleef bi’j zien moe….. Ze hadden heur allemaole hiel wat aanders veur‑esteld van dit verlof…..
Bertus Drent