Inleiding
Bij het natrekken van deze percelen, kom je automatisch ook terecht in een heel moeilijke tijd, namelijk 1832-1860. Kadastraal ging men toen over van veengerichte slagen in landbouwgerichte slagen. Je ziet dan een huisje of een hut, ergens op een veenslag van 4 tot 16 ha groot; waar was dat nou? Zo ook het veenslag E63, groot 8 1/2 ha. Dit perceel lag aan het eind van het Rheezerend (aan de noordkant) en bevat nu de huisnummers 184 t/m 192. Het liep door tot vlak bij de Reest.
De Veenslagen
Het perceel waarom het hier gaat was vanouds geheten het Van Riemsdijkslag. Het was vernoemd naar de familie, die dit veenslag al voor de invoering van het Kadaster (in 1832) bezat. Zo had men vanaf Sluis 6 tot aan de Tottenhamstraat naast het Van Riemsdijkslag de volgende veenslagen (van west naar oost): Het eerste halve Klaasslag, het tweede halve Klaasslag, het Eekhoutsslag, het Zuringslag, het Egbertjesslag, de 31 roeden, het Vrouwenslag, het slag van Spittelhof, het Stoetenslag, het Freislichslag en het Smalle Slag.
Schets percelen Rheezerend 188 en omgeving.
Allemaal namen, die herinneren aan de oorspronkelijke gerechtigden en eigenaren. Bij de invoering van het kadaster omstreeks 1830 werden alle percelen afzonderlijk in kaart gebracht en genummerd. Hierdoor verloren de oude namen van de veenslagen hun functie van geografische plaatsaanduiding. Het Van Riemsdijkslag stond bij het kadaster op naam van mr. Jacobus van Riemsdijk, burgemeester van Almelo. Dit perceel veengrond werd beheerd door de in Dedemsvaart wonende veenadministrateur, de oud-luitenant der infanterie, Ernst Frederich Meijeringh. Zijn vrouw Johanna W.C. Fuhrmann stamde van moederszijde uit de familie Van Riemsdijk en behoorde daarom tot de gerechtigden van deze gronden. Op 1 juni 1833 werd dit veenslag geteisterd door een enorme veenbrand. Hierbij had een “plotzlijke hevigste in een storm ontaarde windsverheffing” het bij toeval aanwezige vuur, het veen met een onbegrijpelijke snelheid en niet tegen te houden geweld doen ontvlammen. Gelukkig werd het vuur de volgende dag (nadat de wind was gaan liggen) door een hevige regenbui geblust. Bij dit alles verbrandden veel veen en vele hopen nog te velde staande oude en nieuwe turven. Ook vijf “turfmakerstenten” (plaggenhutten) van J. van Riemsdijk en E.F. Meyeringh vielen toen ten prooi aan de vlammen. Daarnaast werden ook de woningen van resp. de landbouwer, Jan Dorgelo en de bakker, Hendrik Keuken (beiden tevens veenbazen) verwoest.
De ontginning
Omstreeks 1840 was het Van Riemsdijkslag ontveend en bleven er kleine stukken bouwland, weiland en veel grond, waarop nu (zand)heide begon te groeien, achter. Het ging hier om een kleine 7 ha. In het oostelijke gedeelte van het slag bij de Tippe lagen toen nog moerasvenen en een groot stuk heide van ruim twee ha. Langs de oostgrens van het bouwland liep een smal laantje naar het oostelijk gelegen moeras en heideveld. In 1841 verkocht Meijeringh, namens de familie Van Riemsdijk, al deze gronden aan de Zwolse notaris mr. I.A. van Royen. Het laantje hield Meijeringh echter nog in eigendom. Van Royen was enkele jaren eerder, in 1838, ook als vervener aan de Dedemsvaart begonnen. Ook stichtte hij aan de Hoofdvaart een kalkoven, waarover later Reinier Dozy, (gehuwd met een dochter van Meijeringh) de directie zou gaan voeren. De nieuw verworven gronden aan het Rheezerend wilde Van Royen in cultuur gaan brengen. Omstreeks 1843 bouwde hij daartoe bij de bocht van de Dedemsvaart een boerderij. Deze werd toen door hem verpacht aan de bovenmeester Willem Weide. Hij was als schoolhoofd verbonden aan de openbare school te Sluis 6. Als boerenzoon uit Ruinerwold was hij als zodanig bekend met ontginningswerk van woeste gronden. Zijn echtgenote Wilhelmina Adriana Lindenhovius was een dochter van een vooraanstaande landbouwer uit Den Ham. In de uiterste zuidoosthoek, vlak tegen het laantje aan, stond een kleine woning. Hier woonde Weides vaste landarbeider W. van der Helm. In 1852 verkocht Van Royen echter het complex. De westelijk van het laantje gelegen gronden met de boerderij verkocht hij toen aan de eerdergenoemde even verderop aan de Keukenswijk wonende bakker Hendrik Keuken. De aan de noordoostzijde gelegen gronden werden het eigendom van de verveners gebr. Minke te Dedemsvaart. Eén van hen, Hermanus J.M. Minke, bouwde in die tijd een woning aan de even verderop gelegen Truiswijk. Een tiental jaren later deed Keuken de boerderij en bijbehorende landerijen weer van de hand. Deze werden in 1862 verkocht aan de buurman Jan Jans Strijker. Hij was veenbaas van beroep en woonde al sinds 1850 als buurman naast meester Weide. Evenals dit eerder tijdens de eigendomsperiode van Keuken het geval was, bleef ook bij de nieuwe eigenaar Strijker meester Weide als pachter van het bedrijf gehandhaafd.
Akkerbouw en kwekerij
In 1872 werd bij de O.L. school te Sluis 6 een hoofdenwoning gebouwd. Nu meester Weide bij de school moest gaan wonen, verhuisde hij daarheen. Omdat de boerderij aan het Rheezerend leeg kwam te staan werd deze door Jan Jans Strijker te koop aangeboden. De boerderij werd gekocht door de akkerbouwer Hendrik Visscher Tzn., die met vrouw en zes kinderen het pand betrok. Visscher was, na nog een korte tijd aan de Sponturfwijk te hebben gewoond, afkomstig van de boerenplaats “het Zwaantje” aan de Zwolseweg bij de Derde Schansweg te Balkbrug. Hij had daar aan de boerderij tevens een vergunning voor een winkel gehad. Naast landbouw deed hij tevens aan vervening, welke laatste activiteit steeds meer hoofdzaak was geworden.
De vierennegentig-jarige Hendrik Visscher (1810-1905) met zijn kleinzoon
ds. Meindert Haveman.
Uit het feit dat de afstand tot zijn veenderijen, die voornamelijk te De Krim, Steenwijksmoer en in Z.O. Drenthe bij Emmen lagen, hem te groot werd valt de verhuizing naar het Rheezerend te verklaren. Zijn oudste dochter Leentje woonde al een aantal jaren in deze omgeving. Zij was in 1867 door haar huwelijk met de sluiswachter en tapper Jan Haveman naar Sluis 6 verhuisd. Ook wat woonomgeving betreft was Hendrik Visscher er op vooruitgegaan. De prachtige ligging van de boerderij bij de bocht van de Dedemsvaart, schuin tegenover het hoogopgaande geboomte van het Colenbrandersbos, werd nog eens geaccentueerd door het aangrenzende rustieke laantje naar De Tippe. Dit laantje markeerde tevens de westgrens van de boom- en bloemenkwekerij van de heer A.M.C. Jongkindt Coninck (Huize “Tottenham”). Volgens het reisverslag van H. Boom uit 1879 genoot deze kwekerij (door Boom een lusthof genoemd) toen al bekendheid in binnen- en buitenland. Hij sprak “van fijne heesters en velden van witte, paarse en rode crocussen, later gevolgd door een schitterende kleurenmengeling van prachtige tulpen”. Pal achter de boerderij begon een in noordelijke richting lopende boksloot, die via een dwarswijk in verbinding stond met enkele honderden meters westwaarts in de Dedemsvaart uitmondende Truiswijk (zie: Wijkend Verleden pag. 133). Hierdoor konden de landbouwproducten en de meststoffen regelrecht per schip worden af- en aangevoerd zonder dat ze over de weg behoefden te worden overgeladen. De onderhoudsplicht van de brug in de straatweg over de Truiswijk – de zgn. “Freuletjesbrug” lag bij de gezamenlijke eigenaren Jan Kisteman, Hermanus J.M. Minke, Jan Jans Strijker, Gerrit Fledderus en Hendrik Visscher. Deze belanghebbende eigenaren en/of gebruikers van de aan deze wijken gelegen gronden richtten in 1882 een verzoek aan de Raad van de gemeente Avereest om deze brug en het daarop rustende onderhoud van hen over te nemen. De Raad beschikte hierop afwijzend. Niettemin zou door de aanleg van de tramlijn, enkele jaren later, (in 1886) de brug door de Trammaatschappij worden overgenomen.
Landbouwpionier
Geboren in het jaar 1810 (waarin schipper Jan Visscher uit Amsterdam met het eerste met turf geladen schip de Dedemsvaart afvoer) zou landbouwpionier Hendrik Visscher Tzn. bijna de gehele eerste eeuw uit het bestaan van de Dedemsvaart omspannen. Hij zou de voor die tijd bijzonder hoge leeftijd van 95 jaar bereiken en was tot aan zijn dood vitaal. Gevraagd naar het geheim van zijn goede gezondheid placht hij altijd te zeggen: “Jassien uut, jassien an, dan word-ie ’n verstandig man”. Met andere woorden: Kleed je naar het jaargetijde. Op de in 1903 te Dedemsvaart gehouden landbouwtentoonstelling was hij als genodigde de enige nog in leven zijnde landbouwer “van het eerste uur”. De laatste jaren van zijn leven woonde hij te Sluis 6 bij zijn dochter Leentje Visscher. Deze was weduwe van Jan Haveman (in de sluiskolk verdronken) en later hertrouwd met haar buurman, de weduwnaar Johannes Theodoor van Engen, bakker en vele jaren raadslid van de gemeente Avereest. Enkele jaren eerder, in 1897, had Visscher de boerderij met de landerijen verkocht aan Jacob Veldman. Laatstgenoemde verkocht deze op zijn beurt in 1906 aan de kweker Barend Bussemaker. Deze woonde er maar kort want al in 1907 droeg hij het geheel over aan de uit Dalfsen afkomstige landbouwer Hendrik Zelhorst. Na zijn overlijden in 1948 bleef zijn weduwe Jantje Bouwhuis nog een aantal jaren op de boerderij wonen. In de jaren tachtig betrok het echtpaar B. Minke-Siero het pand. Ze renoveerden het ingrijpend. Al weer jaren woont er de familie Broeke, die aan het honderzestig jaar oude pand – zo niet de oudste, dan wel een van de oudste boerderijen aan het Rheezerend – de naam “de Broekerij” gaven. Nog steeds ontleent deze omgeving aan het hier gelukkig nog open gebleven gedeelte van het kanaal de Dedemsvaart, haar charme.
Rheezerend 188 in 1992.
Bijlage
(fragment-genealogie) Familie Van Riemsdijk, de oorspronkelijke gerechtigde in dit gebied (het Van Riemsdijkslag).
Jacobus van Riemsdijk (1726-1785) x ( = trouwt met) Clara Stolte.
1. Johanna Elisabeth van Riemsdijk (wed. van Johan Willem van Riemsdijk) x
Johann Wilhelm Fuhrmann.
2. Dr. Antoni van Riemsdijk (1774-1840) x A. Soetens (1779-1841).
3. Mr. Jacobus van Riemsdijk (1778-1843) x E.E. Soetens.
4. Gerrit Willem van Riemsdijk, geb. 1784.
1.1. Johanna Wilhelmina Christina Fuhrmann (1800-1853) x Ernst Frederich
Meijeringh (1795-1889).
2.1. Antonia Christina van Riemsdijk 9 1801-1830) x Abraham Dozy (1793-1871).
2.2. Dr. Frans Willem van Riemsdijk (1803-1870) x Anna Christina Hoenderken,
dochter van Lucas Hoenderken en Hermina Elisabeth van Riemsdijk.
2.3. Cornelis Johannes van Riemsdijk (1810-1881) x Ottomania Hoenderken,
zuster van 2.2.
2.4. Dr. Gerrit Willem van Riemsdijk (1815-1891) x Harmina Elisabeth Bosch, dochter
van Ds. Lubbertus Bosch en Jacoba Hoenderken.
2.1.1. Reinier Dozy, geb. 1827 x Gesina Elisabeth Meijeringh (1830-1901), dochter
van 1.1.
2.3.1. Anna Charlotte van Riemsdijk, geb. 1839 x Johannes Hendrikus van Barneveld ( 1830 – 1878)
Burgemeestersfamilie te Hardenberg met veenbezit te Rheeze, Diffelen en Lutten.
De stamvader, Jacobus van Riemsdijk, was een neef van de Zwolse regent mr. G. W. van Marle, de schoonvader van mr. Willem Jan baron van Dedem, de stichter van de Dedemsvaart.
2. was burgemeester van Stad Hardenberg, arts, advocaat ald.
3. was advocaat te Enschede, vanaf 1811 burgemeester Stad Almelo, vanaf 1812
(i.s.m. Willem Jan baron Van Dedem) veeneigenaar in de Luttervenen, lid van de
vervenersfirma Jacobus van Riemsdijk & Comp.
1.1. veen-administrateur te Dedemsvaart voor de fam. Jac. van Riemsdijk te
Almelo c.s. en Jhr. Van Swinderen te Balk (Frl), landeigenaar en vervener.
2.1. Secretaris van Stad Almelo.
2.2. arts te Hardenberg.
2.3. burgemeester van Stad Hardenberg.
2.2. t/m 2.4. gerechtigd in de door Lucas Hoenderken (burgemeester van Hardenberg)
en diens echtgenote Hermanna E. van Riemsdijk bezaten venen te Dedemsvaart
en Lutten.
2.1.1. kalkbrander voor mr. I.A. van Royen te Dedemsvaart.
2.3.1. jong overleden burgemeester van de gemeente Avereest en voorvechter
voor goed volksonderwijs te Dedemsvaart.
Bovenstaande genealogie is ontleend aan gegevens uit het over enkele maanden te verschijnen boek “Een wereld van turf, de Overijsselse turfindustrie en de veenondernemingen in de hoge venen van Overijssel” van Wim Visscher.
Ignaat Simons
Wim Visscher