Drie voetbalverenigingen
In de dertiger jaren van de vorige eeuw waren er in Dedemsvaart drie voetbalverenigingen:
a. De Dedemsvaartsche Voetbal Club (D.V.C.), opgericht op 21 juli 1929, later genoemd: “S.V.Dedemsvaart” vanwege het feit, dat er in Delft al een club was, die ook “D.V.C”, werd genoemd.
De oprichters van deze club waren de Dedemsvaarters Jacobus Johannes (Koos) van den Berg, Roelof Koppe, Abraham Leman en Jan van Wilpe. De eerste voorzitter van D.V.C. was Jan Litz, technisch hoofdambtenaar bij Rijkswaterstaat. De clubkleuren waren van oorsprong geel‑zwart, afgestemd op de kleuren van bet wapen van de voormalige gemeente Avereest. Het voetbalveld lag achter het café van Frits Jansen, aan de Hoofdvaart 64 in Dedemsvaart. Nu is daar het kantoor van de A.B.S.Z. Accountants en Adviseurs gevestigd. Op zondag 31 januari 1943, midden in de Tweede Wereldoorlog, had het toenmalige bestuur van D.V.C. de moed om de bezetter te tarten door de oude vertrouwde clubkleuren geelzwart te doen vervangen door oranje‑blauw, de kleuren van het Koninklijk Huis (Oranje‑Nassau).
Het eerste elftal van D.V.C., na het behalen van het kampioenschap competitie 1929-1930 van de Noord Centrale Voetbal Bond (NCVB). De foto werd genomen op het oude voetbalveld achter café Jansen aan de Hoofdvaart. Staande v.l.n.r.: scheidsrechter ………., … Snel (secretaris van D.V.C.), Frits Smelt, Jacobus Hohannes (Koos) v.d. Berg, Roelof Grootoonk, Roelof Koppe, André Grootoonk, Anton Dopmeijer, J.J. Litz (eerste voorzitter van D.V.C.) en Jan van Wilpe. Geknielt/gehurkt v.l.n.r.: Philip van Buren, “Batsie”Scholten, Fris Jansen, Bernard Röben, Bernard Haarmeijer, Bram Leman en Berend Hulleman.
b. De “Dedemsvaartsche Voetbal Vereeniging”(D.V.V.), een R.K. vereniging, die haar wedstrijden speelde op een terrein, gelegen achter de R.K. Kerk, aan de Langewijk in Dedemsvaart.
D.V.V. werd in het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw opgericht door Andreas Maria (Andries) Heitbrink, die met zijn vader en één van zijn broers de grossierderij “De Gedenknaald” aan de Wisseling in Dedemsvaart bestuurde. Deze, destijds bekende grossierderij, is reeds jaren uit het Dedemsvaartse zakenleven verdwenen. Nu is daar de zaak van Nuvelstijn.
c. Een voetbalafdeling van de K.J.C. (Katholieke Jeugd Centrale), waarvan de bij velen geliefde pastoor A.J. Swarte destijds de geestelijk raadsman en beschermheer was. Deze afdeling ging in een later stadium op in D.V.V..
Laatstgenoemde vereniging werd in 1941 opgenomen in de gelederen van D.V.C.
De clubkleuren van de voetbalafdeling van de K.J.C. waren destijds een blauw shirt en een witte broek en die van D.V.V. een rood shirt en een zwarte broek.
De oprichting van “De Marktboys”
Hoewel de schrijver dezes een geboren (1927) en getogen Dedemsvaarter en erg aan zijn dorp verknocht is, moet het toch van zijn hart, dat er in de dertiger jaren van de vorige eeuw voor de Dedemsvaartse jeugd bijzonder weinig afleiding was. Er waren wel een paar jeugdverenigingen op kerkelijk terrein, maar daar was het gros van de Dedemsvaartse jeugd niet bij aangesloten. Van uitgaanscentra met disco in de weekends (zoals dat vandaag de dag heel normaal is) had men uiteraard nog nooit gehoord. Zoals hiervoor reeds is vermeld waren er in die tijd wel al de voetbalverenigingen D.V.C. en D.V.V., maar daar waren ook tal van jongeren niet bij aangesloten. Een groepje Dedemsvaartse jongens, hoofdzakelijk bewoners van de Markt en omgeving, besloot toen om de dorpse saaiheid te verdrijven en mede aangelokt door de stijgende populariteit van Koning Voetbal een voetbalclub op te richten. Als naam voor dit clubje werd gekozen (hoe kon het ook anders) “De Marktboys”. De onderlinge partijtjes van “De Marktboys” werden gespeeld op het terrein, gelegen op de hoek van de Markt en de Judith van Marlelaan in Dedemsvaart. Op dit terrein, dat eigendom was van de voormalige gemeente Avereest, werden destijds festiviteiten gehouden, zoals onder anderen de viering van de verjaardag van Koningin Wilhelmina op 31 augustus. Nu is daar een plantsoentje met parkeerplaatsen.
Het Nederlands elftal
Het was in de dagen van het roemruchte Nederlands elftal met de legendarische Bep Bakhuys en de grote doelman Leo Halle van Go Ahead uit Deventer, die door zijn fantastisch keeperswerk al spoedig de erenaam “De Leeuw van Deventer” verwierf. Ook mag in dit verband niet worden vergeten de enthousiaste radioverslaggever Han Hollander. Deze man was in staat een zo sterk ooggetuigeverslag van een voetbalwedstrijd te geven, dat men de indruk kreeg zelf in het voetbalstadion aanwezig te zijn. Televisie was in die tijd nog onbekend, alhoewel er toen al druk werd geëxperimenteerd in de laboratoria van Philips Eindhoven met het fenomeen televisie. Als het Nederlands Elftal speelde was het feest bij ons thuis. Gezeten aan de keukentafel met de opstelling, van de beide teams op een groot vel papier voor ons, vlogen de potloden door het uitstekende verslag van Han Hollander, van links naar rechts over het papier. Het Nederlands Elftal behaalde in die dagen menige overwinning, vooral in ontmoetingen met het Belgische Nationale Elftal (De Rode Duivels). Op 29 maart 1936 werden de Belgen zelfs met 8‑0 verslagen in Amsterdam door de Oranjemannen. Bep Bakhuys nam drie doelpunten voor zijn rekening. De Nederlandse supporters begonnen toen op provocerende toon “Tien ‑ Tien ‑ Tien” te roepen.
Een foto van een gezamenlijk elftal (dertiger jaren) van de Dedemsvaartse Voetbalvereniging (D.V.V.) en de Katholieke Jeufd Centrale (K.J.C.). Achterste rij v.l.n.r.: Herman van Dijk, Jan Hertsenberg, Jan v.d. Kolk, Jan van Eyk en Jan Koerhuis. Middelste rij: Gerard Bijvank en Bonne Renker. Voorste rij v.l.n.r. Jan Jonker, Anton Bijvank, Hendrik Koerhuis en Richarde Paping.
Primitieve voorzieningen bij “De Marktboys”
Op het speelveld van “De Marktboys” ontbraken de krijtlijnen, terwijl bij het gemis aan doelpalen de jassen van de jongens als zodanig dienst deden. Een scheidsrechter was ook nooit aanwezig. Gevallen van “hands” of “off side” werden meestal in een goede sfeer opgelost. Ondanks het gemis van de elementaire voorzieningen hadden “De Marktboys” veel plezier in hun spel.
De spelers
Van degenen, die destijds deel uitmaakten van “De Marktboys”, nu 70 jaar geleden, herinner ik mij de volgende namen, in alfabetische volgorde:
1. Belt, Albert van de (“Appie”), geboren op 23 februari 1924. Hij was de enige zoon van het echtpaar Thijs van de Belt en Jantine W. Schepers. Albert van de Belt werd destijds als dwangarbeider naar Duitsland gestuurd en te werk gesteld bij de Posterijen in Bremen, waar hij op vrijdag 26 november 1943 bij een geallieerd bombardement om het leven kwam. De herbegrafenis vond plaats op 24 januari 1951 op de Algemene Begraafplaats Noord‑Stegeren in Dedemsvaart.
2. Bieringa, Alje. Hij was enig kind van het echtpaar Luitje Bieringa/Christine Metselaar. Vader Bieringa had aan de Markt, nu plaatselijk bekend als nummer 20, een winkel in kruidenierswaren en rookartikelen.
Alje Bieringa ging in oktober 1945 als vrijwillig militair naar het voormalige Nederlands Oost‑Indië, waar hij een aantal jaren dienst deed als sergeant in het zogenoemde “Margriet‑Bataljon”. Dit onderdeel van de Koninklijke Landmacht bestond voor het merendeel uit Oorlogsvrijwilligers, hoofdzakelijk mannen, afkomstig uit de provincie Overijssel.
Na zijn diensttijd in Indië heeft Alje Bieringa een vrij groot aantal jaren als onderofficier in diverse garnizoensplaatsen in Nederland gediend.
3. Denneboom, Joël (“Jopie”). Hij werd geboren op 17 april 1923 uit het huwelijk van Leon Denneboom en Roosjen Cohen. Vader Denneboom was koopman en het gezin met zes kinderen woonde in de Tuinstraat, (nu nummer 2). In dit pand is momenteel. het Accountants‑ en Belastingadviseurskantoor Reinders en Snijder gevestigd. Joël Denneboom werd op 30 september 1942 in het vernietigingskamp Auschwitz om het leven gebracht.
4. Gras, Jozef Bernardus Matthias (Joop), geboren op 24 februari 1923, overleden op 12 juni 1992. Hij was een zoon van het echtpaar Johannes Bernardus Gras en Hendrika Petronella Hemme uit de Marktstraat (in Dedemsvaart). Vader Gras had destijds een schildersbedrijf en moeder Gras dreef de Dedemsvaartse vestiging van C. Jamin. Joop Gras hielp zijn moeder in de zaak. Gedurende de Tweede Wereldoorlog verbleef Joop Gras geruime tijd als dwangarbeider in Duitsland. Hij vestigde zich later in Schoonebeek, waar bij een melkzaak had.
5. Holvast, Jacob (Jaap), geboren op 31 augustus 1927, overleden op 8 oktober 1999. Hij was een zoon van het echtpaar Geert Boele Holvast en Hilligje van der Hulst. De familie Holvast woonde destijds in het grote gebouw genaamd: “Rijswijk”, op de hoek van de Wisseling en de Nieuwewijk in Dedemsvaart. Vader Holvast was van beroep schilder in dienst van de D.S.M/E.D.S. (Vervoersmaatschappijen). De locatie, waar Huize “Rijswijk” destijds heeft gestaan, is nu opslagterrein van het grondboorbedrijf Haitjema. Jaap Holvast was bureauchef op het kantoor van de Drentse Vervoer Maatschappij (DVM.) te Meppel. In zijn Dedemsvaartse tijd was Jaap Holvast één der beste voetballers, die de sportclub D.V.C./S.V. Dedemsvaart ooit heeft gekend.
6. De Jonge jr., Gerrit, geboren op 16 april 1924 en overleden op 7 juni 1985. Hij was de jongste zoon van het echtpaar Gerrit de Jonge sr. en Marie Evertsen. Familie De Jonge‑Evertsen heeft een groot aantal jaren een groente‑ en fruitzaak gehad aan de Markt nummer 16 in Dedemsvaart. In dit pand is momenteel cafetaria‑lunchroom ’t Luifeltje, gevestigd. Gerrit de Jonge jr. kwam in 1945 bij het Korps Rijkspolitie. Hij was achtereenvolgens actief in de navolgende standplaatsen: Hardenberg, Urk, Zwartsluis, Wanneperveen, Steenwijkerwold en tenslotte Nunspeet.
7. Kiewiet, Harm, zoon van het echtpaar Jan Kiewiet en Roelofje Postma. Vader Jan Kiewiet exploiteerde het Hotel‑Restaurant‑café “Centraal” op de boek van de Markt/Marktstraat (in Dedemsvaart) en was tevens verhuurder van feesttenten.
Op de plaats, waar “Centraal” heeft gestaan, bevindt zich nu het reisbureau “Globe” van de O.A.D., Markt 59 Dedemsvaart, het Bloemenhuis “Alice”, Marktstraat 14 en de slijterij “Vinifrance” met enige bovenwoningen.
Harm Kiewiet was een uitgesproken horecaman, die jarenlang het restaurant “De Kiewiet” aan de Julianastraat 103‑105 heeft gerund.
8. Klein, Salomon (“Sally”), geboren te Amsterdam op 13 november 1923. Hij was een geboren en getogen zeer vrijmoedig, zeg maar brutaal Amsterdammertje, die uit de ouderlijke macht was ontzet en via de Joodse Voogdijraad te Amsterdam op 31 oktober 1935 als pleegkind in het kinderloze gezin van de Joodse Godsdienstleraar David Cohen en diens echtgenote Perlina Hoogstraal aan de Molstraat nummer 22 in Dedemsvaart werd ondergebracht. Sally Klein was nog geen dag in Dedemsvaart, of hij had al met diverse jongens in zijn nieuwe woonplaats gevochten. Waarschijnlijk is dit, achteraf gezien, een natuurlijke krachtmeting geweest tussen een brutaal Amsterdams lefgozertje en de Dedemsvaartse jongens, die door Sally “boeren” werden genoemd. Aangezien de Dedemsvaartse jongens een blok vormden en het bij de confrontatie met Sally voor elkaar opnamen, werd Sally op hardhandige wijze tot de orde geroepen. Daarna werd hij door de Dedemsvaartse jongens als vriendje geaccepteerd. Sally Klein werd ook het slachtoffer van de nazi‑terreur en werd op 25 januari 1943 in het vernietigingskamp Auschwitz om het leven gebracht.
9. Peters, Willem, geboren 6 januari 1929, overleden 14 februari 1979, zoon van het echtpaar Johannes Peters en Margje Gritter uit de Judith van Marlelaan in Dedemsvaart.
Willem Peters was een goede voetballer, die ook lang in het eerste elftal van D.V.C./S.V. Dedemsvaart heeft gespeeld.
Na een aantal jaren als voeger in de bouw te hebben gewerkt, trad hij als taxi‑chauffeur in dienst bij de familie Westerbaan, die het garagebedrijf “Centrum” aan de Markt in Dedemsvaart exploiteerde.
10. Rijkers, Willem. Hij was één der zoons van het echtpaar Antonius Bernardus Adolf Rijkers en C.V.Coomans. Deze familie heeft een lange reeks van jaren een winkel in meubelen annex huishoudelijke artikelen aan de Markt in Dedemsvaart gehad.
In het pand Rijkers is momenteel de supermarkt van De Boer gevestigd, Markt 29, Dedemsvaart. Vader A.B.A.Rijkers werd op 6 april 1945 bij de bevrijding van Avereest met acht andere onschuldige mensen door een Duits terreur‑peloton in Balkbrug geëxecuteerd.
11. Spier, Menno, geboren op 25 april 1918. Hij was de zoon van het echtpaar Philip Spier en Sientje van Gelder. Menno Spier was textielhandelaar en aanvankelijk werkzaam in de modezaak van zijn ouders aan de Julianastraat (nu nummer 87) in Dedemsvaart. In dit pand is nu de opticienszaak van Lucas Meilink gevestigd. Menno was een van de oudste voetballers van “De Marktboys”. Hij fungeerde dikwijls als doelman en droeg, in mijn herinnering, altijd een mooie witte keeperstrui.
In december 1944 werd Menno Spier vanuit zijn onderduikadres bij de gezusters Scholten in de Tuinstraat door een troep landwachters opgepakt en overgebracht naar Huize “Landzicht” aan de Langewijk, nu nummers 362/364 in Dedemsvaart, waar de S.D. (Sicherheitsdienst) zetelde, onder commando van de uit Budel in Noord‑Brabant afkomstige Nederlander: de beruchte Jozef Spankeneck.
Vervolgens werd Menno Spier via Almelo overgebracht naar het concentratie-kamp Sachsenhausen‑Oranienburg nabij Berlijn. Menno Spier, die alle ontberingen en vernederingen in het verschrikkelijk nazikamp wist te overleven, overleed op 3 mei 1945, met de bevrijding in zicht, aan boord van het motorschip “Cap Arcona@, in de baai van Lübeck, tijdens de overtocht van Duitsland naar Zweden. Heel triest!
Het kampioenselftal van S.V. Dedemsvaart, seizoen 1955-1956. Op de voorste rij v.l.n.r.: Arend Gerrits (trainer), Max Uri, Jan van der Vegt (keeper), Jan Hendrik Berendsen en Catharinus Kat. Achterste rij v.l.n.r.: Jan van Os, Bertus Kooiker, Dolf op de Woerd, Jan Wassens, ………. Snippe, Willem Peters en Marten Haitjema.
12. Tieks, Hilco, geboren 25 maart 1926 en overleden op 10 februari 1980. Hij was de enige zoon van het echtpaar Jan Tieks en Sanna Luppes. Vader Tieks exploiteerde aan de Markt in Dedemsvaart, nu plaatselijk bekend als nr. 10, een zaak in huishoudelijke waren en speelgoed. Later verhuisde de familie Tieks naar een winkel in de Marktstraat, (nummer 8) in Dedemsvaart, op de plaats, waar nu de HEMA is gevestigd. Hilco Tieks nam destijds de zaak van zijn familie over.
13. Westerbaan, Hemmo Jacob (Mous), geboren op 15 februari 1921, overleden op 12 november 1993. Hij was de zoon van het echtpaar Hemmo Westerbaan en Pieternella Oostindien. Vader Westerbaan exploiteerde het garagebedrijf “Centrum” aan de Markt (nu nrs. 2 en 4, eerder nr. 23) in Dedemsvaart. Mous Westerbaan was in het bedrijf van zijn vader werkzaam. In een later stadium nam hij de zaak over. Hij was een fervent motorrijder en in 1948 mede‑oprichter van de Motor‑ en Automobielclub MAC “Van Dedem”.
Als Mous Westerbaan in de vooroorlogse jaren, in de avonduren op het Marktplein in Dedemsvaart met zijn motor, die hij altijd “fiets” noemde, de vreemdste capriolen uithaalde, trok hij veel bekijks, vooral van de zijde van de jeugd. In de periode van 6 tot 18 juli 1960 nam Mous Westerbaan onder auspiciën van de K.N.M.V. deel aan motorcrosswedstrijden in Moskou, Leningrad en Riga. Tijdens de voorbereiding van dit artikel werd de schrijver dezes in de gelegenheid gesteld het indrukwekkende aantal prijzen, bestaande uit bekers, lauwertakken en medailles, die hij bij motorcross‑wedstrijden in diverse landen gewonnen had, te bewonderen. In gedachten van velen zal Mous Westerbaan blijven voortleven als de ongekroonde motorkoning van Dedemsvaart.
14. Zwiers, Jan, geboren 6 oktober 1925, overleden op 23 oktober 1982. Hij was de oudste zoon van het echtpaar Hilbert Zwiers en Jentje Smit. De familie Zwiers‑Smit heeft gewoond in de Judith van Marlelaan. Op de locatie, waar de woning van Zwiers heeft gestaan, bevindt zich nu de parkeerplaats, welke toebehoort aan het G.K.C. (Gereformeerd Kerkelijk Centrum). Jan Zwiers ging al op vrij jeugdige leeftijd de horeca in en exploiteerde in een later stadium het gerenommeerde Hotel‑Restaurant “De Spaarbankhoeve”, nabij Hoogeveen. Als “De Marktboys” zo af en toe voor hun onderlinge partijtjes een speler te weinig hadden, was vader Hilbert Zwiers altijd bereid om de ploeg te completeren door een balletje mee te trappen.
Dit waren de namen van de voetballers van “De Marktboys”, voor zo ver ik mij die kan herinneren en die ik allen persoonlijk heb gekend. Vermoedelijk zullen er nog wel een paar jongens geweest zijn, die in de dertiger jaren van de vorige eeuw ook langere of kortere tijd mee gevoetbald hebben bij “De Marktboys”, maar hun namen zijn mij niet bekend. Het is een bekend gegeven, dat meerdere jongens van de Boys aan de Markt in een later stadium lid zijn geworden van de Sportvereniging Dedemsvaart, onder anderen Alje Bieringa, Jacob Holvast, Harm Kiewiet, Wim Peters, Hilco Tieks en Mous Westerbaan en daar successen hebben geboekt, zoals het behalen van kampioenschappen en het winnen van bekerfinales.
Varkensblaas
Bij de voorbereiding van dit artikel, vertelden informanten mij het navolgende verhaal. Het kwam wel eens voor, dat er op een bepaald moment geen voetbal aanwezig was en men toch graag een partijtje wilde spelen. De jongens van “De Marktboys” waren vindingrijk en gingen naar slager Hendrik Logtenberg aan de Markt en vroegen om een varkensblaas, zodat er toch gevoetbald kon worden. Het was echter niet zo eenvoudig, om de bal (varkensblaas) in de juiste richting te plaatsen. Ook hier vond men wat op door de varkensblaas met water te verzwaren.
Het einde van “De Marktboys”
In het najaar van 1943 namen de oorlogsomstandigheden dusdanige vormen aan, onder anderen door de invoering van de “Avondklok”, wat inhield dat men zich van ’s avonds acht uur (20 uur) tot de volgende morgen zes uur niet op straat mocht bevinden, dat men om veiligheidsredenen besloot “De Marktboys” op te heffen. Na de bevrijding van Nederland van de Duitse overheersing werd de club niet heropgericht. Een stukje ontspanning voor de jeugdige Dedemsvaartse voetballiefhebbers werd hiermede historie.
Slot
Tenslotte wil ik graag alle nabestaanden/familieleden van de betrokken voetballers van “De Marktboys”, alsmede al mijn overige informanten hartelijk bedanken voor hun spontane medewerking in de vorm van het verschaffen van de nodige informatie en het beschikbaar stellen van de foto’s.
Peter Makaske, amateur‑historicus