In de tweede helft van de twintigste waren er in ons land en ook in onze provincie meerdere gieterijen, die gietijzeren producten leverden. In ons dorp en omgeving zijn nog producten van twee bekende gieterijen van die tijd te vinden. Het zijn de gieterijen “Enthoven” en “De Prins van Oranje”, beide gevestigd in den Haag. Voor die tijd waren het grote bedrijven, die in hun glorietijd elk ca. 500 mensen in dienst hadden. Het is interessant om na te gaan wat deze bedrijven zoal vervaardigden. Dat waren: raamroosters, standbeelden, hekwerken, molenassen, brievenbussen, straatmeubilair, muurankers, kerkramen, grafmonumenten, grenspalen, plafondroosters, fonteinen, spiltrappen, tuinmeubilair, pompen en wapenschilden. Vele van deze producten die we nu nog aantreffen zijn 100 tot 150 jaar oud.
Bekende gietstukken
Het bekendste gietstuk is wel het monument van “Baron van Dedem”, stichter van de Dedemsvaart Het werd vervaardigd door de firma Enthoven in 1859. De provincie gaf de opdracht tot levering, later werd het monument overgedragen aan de gemeente Avereest. Aanvankelijk was er een hekwerk rond de zuil, dat later is verdwenen. Aardig is te vermelden dat de feestelijke onthulling op 21 juli 1859 heeft plaatsgevonden.
In het krantenbericht van 19 juli is te lezen dat het volksfeest ondermeer bestond uit een tobbespel en palingtrekken. Het palingtrekken was blijkbaar toen nog niet verboden. Ongeveer 25 jaar later ontstonden er in Amsterdam rellen toen de politie het verboden spel probeerde te verijdelen. Er vielen 25 doden tijdens dit palingoproer! Na het van Dedem monument moet qua grootte de molenas worden genoemd, die te vinden is in molen “De Star”, gegoten door gieterij “De Prins van Oranje”, zo rond 1860. In de tijd na 1850 werden de molenassen in gietijzer uitgevoerd; voor die tijd een grote verbetering.
Hekwerken en palen
Hekwerkpalen ziet men aan de Hoofdvaart bij de Hervormde kerk en “het Hoge huis”. Raamroosters bij de voordeur en het koetshuis achter het huis van de voormalige burgemeesterswoning aan de Hoofdvaart. Het balkon van dit goed gerenoveerde huis heeft ook een gietijzeren hek.
De voormalige burgemeesterswoning. Het balkon van dit huis heeft een gietijzeren hek. Zie ook hieronder.
Er zijn in onze omgeving bij de grens Drente-Overijssel nog enkele grenspalen te vinden, 150 jaar oud en gegoten door gieterij “De Prins van Oranje”. De Hervormde kerk (1834) heeft plafondroosters en ten dele kerkramen van gietijzer. Het huis “Arriërend” kent gietijzeren kolommen en een prachtig balkonhek. Het oude postkantoor (1878) heeft een mooie trap met spijlen van gietijzer, een oude brievenbus en aan de gevel van dit gebouw is een wapenschild van Enthoven te vinden.
Gerrit Sasbrink